چرا ما مستعد رفتار غیرعقلانی هستیم؟ - نقد و بررسی کالاهای دیجیتال

به گزارش نقد و بررسی کالاهای دیجیتال، خبرنگاران(ایبنا)-: نویسنده: اندرو آنتونی/ مترجم: سیدامین موسوی زاده: استیون آرتور پینکر زبان شناس، روان شناس تجربی، دانشمند علوم شناختی کانادایی-آمریکایی و نویسنده کتاب های معروف علمی مانند غریزه زبان، فکر چه گونه کار می کند، کلمات و قواعد، لوح سپید، مواد فکر، جنس اندیشه: زبان به عنوان پنجره ای به طبیعت انسان و فرشتگان بهتر از طبیعت ما است. او استاد دانشکده روان شناسی دانشگاه هاروارد است و به خاطر فعالیتش در روان شناسی تکاملی و نظریه محاسباتی فکر شناخته شده است. او در کتاب اخیر خود عقلانیت: آن چه هست، چرا کم یاب به نظر می رسد، چرا اهمیت دارد به مفهوم عقلانیت در انسان پرداخته است.

چه در قبایل ابتدایی و چه در پیشرفته ترین شهرهای قرن 21، انسان ها با استعداد استدلال متولد می شوند. کمین نشستن برای یک حیوان نیاز به تجزیه و تحلیل منطقی دارد، درست مانند تصمیم گیری در مورد این که کدام شرکت تاسیسات عمومی به ترین شرایط را ارائه می دهد. بنابراین چرا ما مستعد رفتار غیرعقلانی هستیم، و با استدلال های ضعیفی که رهبران بدبین ارایه می کنند، متقاعد می شویم؟

استیون پینکر. عکاس: گراییم روبرتسون/ گاردین

این سوالی است که استیون پینکر در واژه های فراوان، در پی پاسخ آن در کتاب تازه خود است. پینکر، روان شناس شناختی دانشگاه هاروارد، نویسنده تعدادی از آثار بزرگ است که در رویکرد خود به طور پیوسته محبوبیت بیش تری پیدا کرده و شاید بحث برانگیزتر در حوزه خود باشد. او در کتاب فرشتگان بهتر از طبیعت ما از فاش کردن اسرار شناخت و نحوه یادگیری گرامر، او به این نتیجه رسید که خشونت بشریت کم تر می شود.

این کتاب جنجال فراوانی برانگیخت و پینکر مهربان از سوی کسانی که او را مرد سفیدپوست محصول و مدافع بنگاه های علمی می دانند، به طور فزاینده ای مورد تحقیر قرار گرفت. در این میان، عقلانیت پاسخی به این منتقدان، و بازتأییدی بر تفکر انتقادی در برابر حملات به آن نظریه جنجالی ست.

همان طور که او می نویسد: جنبش های آکادمیک شیک مانند پسانوگرایی... معتقدند که عقل، حقیقت و عینیت ساختارهایی اجتماعی هستند که امتیازات گروه های مسلط را توجیه می کنند. جهت پینکر این است که گرچه ما هرگز نمی توانیم حقیقت عینی را به طور قطعی معین کنیم، با این حال حقیقت عینی وجود دارد و به ترین وسیله ما برای نزدیک شدن به آن از طریق فهم عقلانی است.

اما عقلانیت در واقع به چه معناست؟ اساساً، مجموعه ای از قوانین و ابزار است که به ما کمک می نماید تا سوگیری ها، تعصب ها، هراس ها، خرافات و آن چه را که پینکر توهمات شناختی می نامد و بین ما و روشن ترین درک ما از واقعیت قرار می گیرد از بین ببریم. از جمله این ابزارها می توان به دستگاه های منطق، احتمالات و استدلال تجربی اشاره کرد.

ذکر چنین عباراتی آقای اسپوک در سریال پیشتازان فضارا به فکر متبادر می نماید - کهن الگویی از برده خشک و جدی تفکر منطقی. اما پینکر نه خشک است و نه جدی. و در حالی که شوخی های او ممکن است خیلی خنده دار نباشند، او می داند که آن چه ما به نظر خنده دار می آید، اغلب چیزی بیش از وارونگی هوشمندانه منطق نیست. یا همان طور که یک بار کلایو جیمز منتقد گفت، شوخ طبعی فقط رقصیدن عقل سلیم است.

عقل هرگز به میزان احساسات پرشور نبوده است، و بخش عاشق پیشه ما همیشه از افراد پرشور را به افراد عقلانی ترجیح می دهد. با این حال، همان طور که پینکر از ویلیام جیمز روان شناس نقل می نماید، رومئو هم مجبور است برای پیدا کردن راهی برای غلبه بر موانع بین خود و ژولیت از فکر عقلانی خود استفاده کند.

همان طور که پینکر اشاره می نماید، عقلانیت در واقع تنها وسیله ای است برای به دست آوردن آن چه می خواهیم، بنابراین غیرعقلانی ترین افراد هم قادر به انتخاب عقلانی هستند. جایی که همه چیز سخت می شود زمانی است که مغز ما، که برای جست وجوی میان برهای فکری تکامل یافته است، ما را به بیراهه می برد - سرنوشتی که به طور مرتب حتی از تیزترین فکر ها هم دیده می شود.

برای نشان دادن این گرایش، پینکر برخی از تله ها و مغالطه های کلاسیک را در پیش رو می گذارد. من آن یکی را دوست دارم که انتخاب بین سه در است که قبلاً در یک مسابقه تلویزیونی آمریکایی نشان داده می شد. پشت یکی از درها یک ماشین و پشت دو در دیگر یک بز بود. بعد از این که یک شرکت کننده در را انتخاب کرد، میزبان یکی از دو در به جای مانده دیگر را باز می کرد و یک بز را نشان می داد. سپس به شرکت کننده فرصت داده می شد تا انتخاب درب خود را تغییر دهد.

بیش تر شرکت کنندگان در انتخاب اصلی خود باقی می ماندند، با فرض این که این یک شرایط 50-50 است - فرضی که حتی از طریق برخی ریاضی دانان برجسته هم مطرح شده است. اما آن ها اشتباه می کردند. تغییر دادن در دیگر، شانس شرکت کننده در برنده شدن خودرو را از یک به سه به یک به دو افزایش می داد. ما برای محاسبه این واقعیت اساسی احتمالات تلاش می کنیم. اما تصور کنید که هزار در وجود داشت، و شما یکی را انتخاب کرده بودید، و سپس 998 تا به سوی بزها باز می شد. آیا هنوز به جای انتخاب در باز نشده دیگر، به انتخاب اصلی خود پایبند می ماندید؟

چگونه یک بازی فکری مسابقه تلویزیونی در زندگی واقعی کاربرد دارد؟ زیرا ما با اتکا به عادت و شهود و ترس از تغییر، دائماً به نتایج نادرست می رسیم. پینکر می گوید، جنبش ضدواکسن نمونه ای است که بر واکنش های بسیار نادر نسبت به واکسن ها متمرکز شده و پیامدهای بسیار شایع عدم مصرف واکسن را نادیده می گیرد.

همین امر در مورد ظهور پوپولیسم هم صدق می نماید. شخصی مانند دونالد ترامپ تقریبا هر بار که دهان خود را باز می نماید دروغ می گوید و متناقض گویی می نماید، با این حال کشش احساسی به او غالبا بر کاستی های منطقی او غلبه می نماید.

مخالفت با منطق شخصی پینکر سخت است، با این وجود همیشه یک روح در ماشین وجود دارد: آن انگیزه ها و غرایزی که به تحریف واقعیت کمک می نماید. احتمال مرگ ما در حین رانندگی بسیار بیش تر از هنگام پرواز است، اما این آگاهی، اگر بخواهیم عصبیت ترس از پرواز را کاهش دهد، بسیار اندک می نماید. با این حال، در نهایت، عقلانیت تنها چیزی است که داریم تا از سقوط جهان به آشوب یا استبداد جلوگیری کنیم. شما نمی توانید علیه آن استدلال کنید - به جز با وسایل عقلانی، که می تواند خودشکن باشد. با این وجود، دست کم گرفتن جذابیت غیرعقلانیت، عقلانی نخواهد بود.

شناسنامه کتاب

Rationality: What It Is, Why It Seems Scarce, Why It Matters, by Steven Pinker, Viking, September 28, 2021, 432 pages.

منبع: گاردین