5 پرسش بی پاسخ کرونایی - نقد و بررسی کالاهای دیجیتال

به گزارش نقد و بررسی کالاهای دیجیتال، با وجود افزایش شناخت دانشمندان از ویژگی های ویروس کووید-19 در 7 ماه اخیر، همچنان سوال های بی جواب زیادی وجود دارد.

به گزارش نقد و بررسی کالاهای دیجیتال، روزنامه جام جم نوشت: از اوایل دی 98 گزارش هایی از ذات الریه ای مرموز در ووهان چین، شهری با 11 میلیون نفر جمعیت در جنوب شرقی استان هوبی منتشر شد. دانشمندان چینی به سرعت منشأ بیماری را نوعی کروناویروس جدید اعلام کردند که ارتباط دوری با ویروس سارس (SARS) دارد؛ ویروسی که در سال 1382 / 2003 شیوع جهانی اش از چین آغاز شد و جان قریب به 800 نفر را گرفت. با گذشت شش ماه و بیش از 10 میلیون مورد تاییدشده، همه گیری کووید-19 به وخیم ترین بحران سلامتی قرن تبدیل شد. تا به امروز بیش از 700 هزار نفر در سراسر جهان در نتیجه ابتلا به این ویروس جان باخته اند. به علاوه این پدیده انقلابی در تحقیقات علمی به وجود آورده است. دانشمندان، پزشکان و پژوهشگران با سرعت فوق العاده بالایی به دنبال شناخت کووید-19 و ویروسی هستند که باعث شیوع این بیماری شده است. اکنون می دانیم ویروس چطور وارد سلول ها می گردد و آنها را تحت کنترل خودش درمی آورد، چگونه بیماران شکستش می دهند و چطور شکست مان می دهد. داروها و روش های درمانی متعدد و مؤثری برای درمان بیماری معرفی و تا به امروز نزدیک به 200 واکسن در حال ساخت است. روسیه از ساخت فراوری نخستین واکسن خبر داده است و واکسن های فراوریشده در کشورهای غربی نیز به نظر می رسد تا خاتمه سال جاری مراحل تایید را طی خواهد نمود. از هر پنجره ای به کووید-19 نگاه کنیم، سوالات بیشتری به وجود می آید. این در حالی است که هنوز پرسش های قبلی بی جواب مانده است. علم این گونه به پیش می رود. جالب است بدانید از زمان همه گیری بیماری، پنج سوال کلیدی وجود دارد که هنوز پژوهشگران پاسخی برای آن ندارند.

1. چرا پاسخ بدن افراد به ویروس کووید-19 این قدر متفاوت است؟

یکی از جنبه های مهم کووید-19 تفاوت های قابل توجهی است که بیماران مختلف تجربه می نمایند. بعضی هرگز نشانه ای بروز نمی دهند، از سویی بعضی دیگر که به ظاهر سالم هستند، ذات الریه شدید یا حتی کشنده دارند. پژوهشگران به دنبال انواع ژن های انسانی هستند که ممکن است بعضی از این تفاوت ها را شرح دهد.

ماه گذشته یک گروه تحقیقاتی بین المللی با آنالیز ژنوم تقریبا 4000 نفر از ایتالیا و اسپانیا، اولین پیوندهای ژنتیکی مؤثر در ابتلا به کووید-19 وخیم را کشف کردند. افرادی که به نارسایی تنفسی مبتلا شده بودند، نسبت به افراد بدون بیماری، به احتمال زیاد یکی از دو ژن خاص را در بدن داشتند.

یکی از این دو نوع ژن در ناحیه ای از ژنوم واقع شده است که گروه خونی را تعیین می نماید و دیگری تا اندازه ای شبیه به سه نوع ژن دیگر است. یکی از این سه نوع، پروتئینی فراوری می نماید که به گیرنده ای که ویروس برای ورود به سلول های انسانی استفاده می نماید، مرتبط است و دو تای دیگر مولکول هایی را فراوری می نمایند که با پاسخ سیستم ایمنی بدن در مقابل عوامل بیماری زا مرتبط هستند. به نظر می رسد انواعی که تا به امروز شناخته شده نقش اندکی در نتیجه درمان بیماری دارند.

گروه دیگری از پژوهشگران ایمونولوژیست نیز به دنبال جهش های ژنی هستند که نقش اساسی تری دارند. این تیم در حال آنالیز ژنوم کامل افراد سالم زیر 50 سال است که موارد شدید کووید-19 را تجربه نموده اند. برای مثال مردی که آبان 98 در یک مسابقه دو ماراتن شرکت نموده و پنج ماه بعد در آی سی یو بستری شده بود و با ونتیلاتور تنفس می کرد.

حساسیت شدید به سایر عفونت ها مانند سل (Tuberculosis) و ویروس اپشتین-بار (Epstein-Barr virus) ویروسی معمولا بی خطر است که گاهی اوقات باعث بیماری های سخت می گردد و ژن های منفرد را وادار به جهش می نماید. گمان می رود چنین اتفاقی برای بعضی از موارد کووید-19 نیز صدق کند.

2. ماهیت ایمنی چیست و چه مدت طول می کشد؟

ایمونولوژیست ها (پژوهشگران حوزه ایمنی شناسی) با تب و تاب فراوانی به دنبال کشف ایمنی در برابر ویروس کووید-19 و مدت زمان ماندگاری این ایمنی هستند. بیشتر کوشش ها متمرکز بر آنتی بادی های خنثی نماینده ای (neutralizing antibodies) است که به پروتئین های ویروس می چسبند و بی درنگ از عفونت جلوگیری می نمایند. پژوهش ها نشان می دهد میزان بالایی از آنتی بادی های خنثی نماینده کووید-19 تا چند هفته پس از عفونت باقی می مانند اما پس از آن معمولا آغاز به کم شدن می نمایند.

به علاوه سطح بالای این آنتی بادی ها ممکن است ماندگاری بیشتری در عفونت های به نسبت شدید داشته باشد. هر چه ویروس بیشتر باشد، آنتی بادی ها بیشتر و ماندگاری آنها نیز بیشتر خواهد بود. عفونت های ویروسی مثل سارس (سندرم حاد تنفسی) نیز الگوی مشابهی دارند. بیشتر افرادی که به سارس مبتلا شده بودند در چند سال اول آنتی بادی های خنثی نماینده خود را از دست دادند. اما بعضی افراد پس از گذشت 12 سال آنتی بادی ها را در بدن خود داشتند. محققان هنوز نمی دانند چه میزان از آنتی بادی های خنثی نماینده برای مبارزه مجدد با عفونت کووید-19 یا حداقل کاهش علائم کووید-19 احتیاج است. ویروس شناسان دانشگاه مونترال کانادا قصد دارند نقش آنتی بادی هایی را مطالعه نمایند که به سلول های عفونی می چسبند و آنها را برای نابودی توسط سلول های ایمنی تعیین می نمایند. فرآیندی که سمیت سلولی وابسته به آنتی بادی (antibody-dependent cellular cytotoxicity) در پاسخ به ویروس کووید-19 نامیده می گردد.

در خاتمه احتمالا ایمنی در برابر این ویروس فراتر از آنتی بادی ها خواهد بود. سلول های ایمنی به نام سلول های تی (T) برای ایمنی طولانی مدت مهم هستند و می توانند به جنگ با ویروس بروند.

از آنجا که هنوز نشانگر واضح و قابل اندازه گیری در بدن که با ایمنی طولانی مدت در ارتباط باشد کشف نشده است، پژوهشگران باید این پازل چهل تکه را با کنار هم قرار دادن پاسخ های ایمنی و مقایسه آن با پاسخ های مربوط به عفونت با ویروس های دیگر را کنار هم قرار دهند تا مدت زمان این مصونیت را برآورد نمایند. آنالیز های دیگر روی کروناویروس ها نشان می دهد که آنتی بادی های خنثی نماینده (sterilizing immunity) که مانع از عفونت می شوند، ممکن است برای چند ماه دوام داشته باشند.

3. آیا در ویروس، جهش نگران نماینده ای به وجود آمده است؟

همه ویروس ها با آلوده شدن افراد جهش پیدا می نمایند و کووید-19 هم مستثنی نیست. اپیدمیولوژیست های مولکولی از این جهش برای ردیابی شیوع جهانی ویروس استفاده می نمایند. چنین جهش هایی با تغییر توانایی آنتی بادی ها و سلول های تی در تشخیص عوامل بیماری زا، می توانند اثربخشی واکسن ها را کاهش دهند اما بیشتر جهش ها تاثیری نخواهند داشت.

نسخه هایی از کروناویروس که در ابتدای همه گیری در کانون های شیوع بیماری مانند لُمباردی در ایتالیا یا مادرید در اسپانیا شناسایی شدند احتمالا کشنده تر از آنچه در مراحل بعدی و در سایر نقاط پیدا شد، بودند. مقامات بهداشتی در مراحل اولیه و غیر قابل کنترل شیوع، موارد شدید را شناسایی می نمایند. زمانی که یک جمعیت ویروسی محدود که دارای جهش خاصی هستند، تکثیرشده و به سرعت پراکنده شوند، می توانند آن جهش خاص را نیز با خود در جمعیت میزبان گسترده تری منتشر نمایند. به این اتفاق که جمعیت کوچکی بتواند یک جهش خاص را نهادینه کند، در علم ژنتیک اثر بنیانگذار (founder effects) گفته می گردد. به نظر می رسد چنین اتفاقی در کانون های شیوع نظیر ووهان یا شمال ایتالیا اتفاق افتاده باشد و در نتیجه آن جهش در جریان عالم گیر شدن ویروس، به سایر نقاط جهان منتشر شده باشد. اکنون بر سر این که آیا گسترش شیوع یک جهش در پروتئین اسپایک ویروس به علت اثر بنیانگذار است یا نمونه ای از تغییری مهم در زیست شناسی ویروس است، بین دانشمندان بحث است. پژوهش های زیادی نشان می دهند این جهش ویروس کووید-19 روی سلول های کشت داده شده آنها را عفونی تر می نماید اما تعیین نیست چگونه این ویژگی به عفونت در انسان ها تبدیل می گردد.

4. واکسن چقدر خوب عمل خواهد نمود؟

ساخت یک واکسن مؤثر ممکن است تنها راه خروج از همه گیری باشد. در حال حاضر تقریبا 200 واکسن در سراسر جهان ساخته شده است که تقریبا 20 مورد در مرحله کارآزمایی بالینی واقع شده است. روسیه هم که از فراوری واکسن در این کشور خبر داده است. اولین آزمایش های آنالیز اثربخشی در مقیاس عظیم برای یافتن کارایی واکسن ها در چند ماه آینده آغاز می گردد. این آنالیز میزان عفونت ناشی از کووید-19 را بین افرادی که واکسن زده اند و افرادی که دارونما یا پلاسبو (placebo) دریافت نموده اند، مقایسه می نماید. اما در حال حاضر داده هایی از تحقیقات مرحله حیوانی و کارآزمایی های اولیه مرحله انسانی وجود دارد که ایمنی بدن را آنالیز می نمایند. در مرحله حیوانی به حیوانات واکسن مورد نظر را تزریق و آنها را عمدا در معرض کووید-19 قرار می دهند تا ببینند آیا این تزریق مانع از عفونت می گردد یا خیر. تحقیقات روی میمون های ماکاک (Macaque monkeys) نشان می دهد واکسن در جلوگیری از عفونت ریه و درنتیجه ذات الریه به خوبی عمل می نماید. اما در قسمت های دیگر بدن مثل بینی از عفونت جلوگیری نمی نماید. نتیجه این آزمایش نشان می دهد واکسن کووید-19 از ابتلا به شکل شدید بیماری جلوگیری می نماید، اما نمی تواند مانع از پخش ویروس در بدن گردد.

نتایج مرحله انسانی نیز گرچه اندک است، اما نشان می دهد واکسن های کووید-19 در بدن مان آنتی بادی های خنثی نماینده قوی می سازند که مانع از عفونی شدن سلول ها با ویروس می شوند. آن چه هنوز تعیین نیست این است که آیا میزان این آنتی بادی ها به اندازه کافی بالاست تا مانع از عفونت جدید گردد یا این مولکول ها چه مدت در بدن باقی می مانند؟ دانشمندان می گویند که دولت ها میلیاردها دلار برای ساخت، آزمایش و فراوری واکسن در زمان کوتاهی سرمایه گذاری می نمایند ولی ممکن است کاملا موثر نباشد. ممکن است واکسن هایی داشته باشیم که برای 12 یا 18 ماه کارایی دارند و باید به بهتر کردن آنها بپردازیم.

5. منشأ ویروس کووید-19 از کجاست؟

بیشتر محققان بر سر این که کروناویروس ممکن است از خفاش ها به خصوص خفاش نعل بینی (horseshoe bats) سرچشمه گرفته باشد، موافق هستند. این گروه خفاش ها میزبان دو کروناویروسی هستند که شباهت نزدیکی با کووید-19 دارند. یکی از این دو کروناویروس، RATG13 است که در رده میانی خفاش های نعل بینی (Rhinolophus affinis) در سال 2013 در جنوب غربی چین در استان یون نان (Yunnan) پیدا شد. ژنوم این ویروس 96 درصد به کووید-19 شباهت دارد. مورد نزدیک دیگر RmYN02، کروناویروسی است که در خفاش نعل بینی مالایی پیدا شده است و توالی ژنتیکی آن 93 درصد شبیه به کووید-19 است.

در تحلیل جامعی روی بیش از 1200 نمونه کروناویروسی که از خفاش های چین جمع آوری شده بود نیز خفاش های نعل بینی در یون نان را منشأ احتمالی کروناویروس جدید بیان می نماید. اما این تحقیق احتمال این که این ویروس از خفاش های نعل بینی کشورهای همسایه مانند میانمار، لائوس و ویتنام آمده باشد، نفی نمی نماید.

4 درصد اختلاف بین ژنوم های RATG13 و کووید-19 به چند دهه زمان احتیاج دارد تا تکامل یابد و این اختلاف از بین برود. ممکن است ویروس قبل از انتقال به انسان به وسیله میزبان واسطه به خفاش ها و سپس به انسان منتقل شده باشد، مانند ویروس سارس که تصور می گردد قبل از انتقال به انسان میزبان واسط اولش خفاش و میزبان واسط دومش گربه زُباد (civets) بوده و سپس به انسان منتقل شده است.

چند مورد احتمالی برای این میزبانی در نظر گرفته شده است؛ مثل پانگولین ها یا مورچه خوار پولک دار (Pangolins). پژوهشگران از پانگولین مالایی در طی عملیات ضد قاچاق در جنوب چین، موارد کروناویروسی را پیدا کردند که تا 92 درصد ژنوم شان شبیه به کروناویروس جدید است. پژوهش ها تایید می نمایند پانگولین ها می توانند میزبان کروناویروس هایی باشند که نیای مشترکی با کووید-19 دارد اما هنوز اثبات نشده که این ویروس از پانگولین ها به انسان منتقل شده است.

برای ردیابی انتقال ویروس به انسان، دانشمندان باید حیوانی را پیدا نمایند که میزبان نسخه ای از ویروس با شباهت بیش از 99 درصد با کووید-19 باشد.